Autonomie en het belang van vrijheid voor de creatieve geest

De idee die mij als creatieve geest vaak bezighoudt, is het belang van autonomie, maar ook de betekenis ervan. Autonomie is immers een voorwaarde tot geluk voor een creatief denker. En er is een link met de idee van vrijheid (ja ja, het gaat hier om de idee, niet het). Als zelfstandig ondernemer is het vaak ook net die idee die je aantrekt, net zoals de vrijheid die je ervaart.

Wat is autonomie?

Wat ik onder autonomie versta, is de mogelijkheid om dingen zelf te doen, op jouw manier en met de mensen die je kiest. Maar binnen bepaalde grenzen. Als je autonoom bent, benut je de beschikbare vrijheid maximaal, zonder zelf anderen te schaden. Het doel is om tot maximale zelfontplooiing te komen. Voor jezelf, maar met ook mogelijkheden voor anderen om dat te doen. Het gaat dus om maximale autonomie in relatie tot anderen.

Wat is de link tussen autonomie en vrijheid?

Autonomie ontstaat immers niet in een vacuüm. Het is onmogelijk om 100% autonomie te bereiken. Zelfs op een onbewoond eiland waar je alleen vertoeft, houd je rekening met alle andere levende wezens in die omgeving. Je beperkt dus de aanwending van je recht op vrijheid tot de ruimte voor vrijheid die anderen opeisen.

Afval sorteren

Stel je voor dat iedereen voortaan afval ongesorteerd op straat zou gooien, en niet netjes gesorteerd in -zoals in mijn gemeente- de diftarbakken. Bordeauxkleurig voor restafval, groen voor groenafval (logisch). En papier/karton in dozen of met touw samengebonden en PMD in de blauwe zak apart opgehaald. Iedereen in mijn straat houdt zich aan de ophaaldag en levert afval gesorteerd aan. Wat zou er gebeuren als niemand dat zou doen?

In de jaren 1980 van de 20e eeuw lagen parkings op de snelweg vol afval. Dat was normaal. Nu zou bijna iedereen zich eraan storen als iemand iets op straat gooide. Persoonlijk ben ik blijer met een opgeruimde parking, ook al betekent dat dat je je eigen afval meeneemt. Dat is nu normaal.

Geen kakje zonder zakje

Hetzelfde met uitwerpselen van honden. Na een lange campagne van geen kakje zonder zakje, is het nu evident voor baasjes om altijd een zakje bij zich te dragen om de hondendrol op te rapen en mee te nemen naar een vuilnisbak. Deze campagne maakte het verschil. Vroeger moest je altijd naar je voeten kijken om te vermijden dat … je weet wel.

De vrijheid van het hondenbaasje om de eigen hond uit te laten, is beknot door de anderen die niet in de hondendrol willen stappen. Hetzelfde geldt voor heel wat andere vormen van regelgeving die belangen van mensen vrijwaart. Een kader is dus nodig om vrijheid optimaler te kunnen ervaren.

Wat is “het kader”?

Autonomie bestaat altijd in een kader. Regelgeving is er één dat duidelijk is. Maar het kader is ruimer geconstrueerd. Bijvoorbeeld door jezelf, door anderen, door de omstandigheden, door een wisselwerking, enzovoort. Het is fysiek of mentaal. Er zijn er grote en kleine, maar altijd leggen ze beperkingen op.

De aardbol is een kader waar je moeilijk uitgeraakt. Tenzij je over astronomische ambities en budgetten beschikt, zoals Elon Musk. Jouw eigen (beperkende) gedachten vormen een kader, want hoe vaak is angst geen rem op je exploratiezucht. Het antwoord: bijna altijd. Ga maar eens na bij jezelf welke vragen ervoor zorgen dat je niets onderneemt. De mening van je partner is er ook één: zou je dat wel doen? En ga zo maar voort. Toch wil je ook je eigen kader creëren met maximale vrijheid.

Wat is de betekenis van aansturen?

Waar kaders ontstaan, gaan mensen sturen. Aansturen. De betekenis van aansturen is wel voor interpretatie vatbaar. Ik ervaar aansturing als iemand die zich binnen je kader van autonomie begeeft om zich te moeien met het wat en vaak ook met het hoe van een onderneming of taak. Die het stuurwiel grijpt en een richting uitgaat met jou.

Te veel bemoeienis leidt tot een gevoel van micromanagement. En dat werkt verstikkend. Te veel aansturing, te veel bemoeienis met wat je doet en hoe je het doet zonder duidelijk te zijn over de motieven. Het is een probleem dat vaak voorkomt. Het is als ondernemer belangrijk om vaak genoeg zelf aan het stuurwiel te draaien. Of anderen bepalen de richting Zoekt in jouw plaats.

Regelgeving, het management, een consultant, klanten, mensen met meningen… Allemaal sturen ze mee aan eenzelfde voertuig. Tot je zelf eindigt in de koffer van een wagen die eigenlijk van jou moet zijn. Vrijheid is in een onderneming iets om te blijven bewaken. Geef het uit handen, en je verliest het snel. Als zelfstandig ondernemer beland je -als je niet oppast- in een situatie zonder controle. En dat vermijd je dus beter.

Zoekt iedereen autonomie?

Als zelfstandig ondernemer ben je waarschijnlijk gehecht aan je autonomie en vrijheid. Maar niet iedereen zoekt die. Er zijn ook heel wat mensen, noem ze volgzamen, die graag een kader willen. Graag zelfs opgelegd door anderen, waarin ze dan zelf -volgens de verwachtingen van anderen- kunnen bewegen. Dat geeft hen veiligheid en rust. Om ‘s avonds naar huis te kunnen keren met links en rechts een compliment op zak. Het zijn onderhouders. Belangrijk, want zonder hen houd je je zaak niet op de rails. Verwacht van hen wel niet altijd creatieve oplossingen voor problemen.

Samenwerken met zulke mensen is een uitdaging als het voorliggende probleem complex is. Ze uiten snel weerstand, vaak uit onbegrip. Tot wanneer alles duidelijk is en de zaak onderhouden moet worden. Op dat moment floreren ze en heb je soms niet veel meer aan de creatieve probleemoplossers. Iedereen heeft dus zijn waarde in de juiste omstandigheden.

Autonomie en weerstand

Gebrek aan respect

Wie autonomie zoekt en ze niet krijgt, gaat ook in weerstand. Een creatieve probleemoplosser die je verstikt in kaders, zal in weerstand gaan. Bureaucratie, slecht management, laissez-faire-leiderschap, micromanagement … ze verstikken creativiteit en het verlangen naar autonomie. Zo iemand ervaart die beperkingen als gebrek aan respect. Wat het eigenlijk ook gewoon is.

Machtsuitoefening als bedreiging van autonomie

Grijpen

Een manager die graag zijn greep op de zaken vergroot, zal vaak grijpen. Vaak is dat een mentaal spel van trekken en duwen dat ook een fysieke variant krijgt. Met de vinger op tafel tikken, de afstand verkleinen, voorover leunen, een duidelijk leesbaar visitekaartje naar voren schuiven, de ‘titel’ benadrukken, dreigen in verhaalvorm, enzovoort.

Het laatste woord

We spreken hier eigenlijk over machtsuitoefening. Een interessante variant die ik al vaker ben tegengekomen is het laatste woord. Een perfect opgestelde tekst toch net iets verbeteren door een woordje te wijzigen. Een soort van ik heb gezegd. Beter wordt de tekst meestal niet, maar de ander gebruikt macht. Dat heb ik meegemaakt in zowel mijn dagtaak als in een opdracht als freelancer. Ik denk nu vaak: ik maak er geen strijdpunt van en pas aan. Maar jij hebt ongelijk.

Machtsmisbruik

Als de machtsverhouding in onevenwicht is, en er sprake is van afhankelijkheid, dan zijn de technieken van machtsuitoefening vaak een probleem en moreel fout. Het gaat dan om machtsmisbruik. Dreigen met ontslag, niet direct, maar in verhaalvorm, is zo’n interessante techniek. De boodschap is meegegeven, maar het is niet uitgesproken. Het effect is sturing, om je te laten doen wat de ander wilt. Je verliest een stuk autonomie. Het is dan aan jou om te beslissen wat je doet: erin meegaan of elders gaan.

Noodzakelijke paradigmawisselingen

Wat is een paradigma?

Een paradigma is een denkkader waarmee je je ervaringen interpreteert. Alles wat je meemaakt, knaagt aan de grenzen of doet je besluiten om het kader te verlaten en anders aan te kijken tegen een situatie. Die flexibiliteit heb je als leidinggevende of ondernemer nodig, omdat verandering altijd plaatsvindt. Het is soms een grote uitdaging om de paradigma’s van anderen te begrijpen en er effectief op te reageren.

Wie vandaag niet met de computer overweg kan, is voor de arbeidsmarkt minder relevant. Terwijl enkele decennia geleden de meeste mensen dat nooit zo zouden ingeschat hebben. De informatisering grijpt overal tegelijk in, met recent de evolutie naar artificiële intelligentie. De vooruitziende ondernemer zorgt dat die mee is in deze evolutie.

Alweer een paradigmawisseling? Jazeker!

Communicatie en een Aha-Erlebnis

Zo’n paradigmawisseling treedt altijd op met een Aha-Erlebnis erbij. Zo ervaar ik het toch elke keer. Als iemand in weerstand gaat, push dan niet door, maar probeer te begrijpen waarom dat zo is. Misschien is er een paradigmawisseling nodig bij één van beiden of bij allebei. Als dat moment plaatsvindt en je beseft het, dan krijg je een Aha-Erlebnis. Je zekerheden vallen even weg, maar je léért. Alleen communicatie doet wisselingen ontstaan. Het is de noodzakelijke voorwaarde.

Trek niet te snel conclusies

Neem het voorbeeld van het paradigma er is een probleem. Je kunt daar sterk van overtuigd zijn. Allerlei onheilspellende signalen bereiken je. Je voelt de druk om actie te ondernemen. In plaats van eerst grondiger op onderzoek te gaan, trek je te snel conclusies. Als je daarna de situatie onderzoekt, zie je enkel nog bevestiging van je eerdere conclusies. Tot iemand een ander licht op de situatie werpt en je besluit dat je alles baseerde op een misverstand. Jij zat fout. Geef je dat dan toe?

Wat gebeurt er als autonomie en vrijheid bedreigd worden?

Onduidelijkheid over het kader is de grootste oorzaak van burn-out.

Hans Mennes

In een tijd waarin mensen worstelen met te bepalen wat energie geeft en wat energie kost, is dit een markante uitspraak. Autonomie gaat over zoveel meer dan vrijheid alleen. Het gaat ook om een gezondheidsrisico.

Een creatieve geest zonder vrijheid of autonomie zetten, is kortzichtig. Vroeg of laat loopt het mis. Net zoals iemand beknotten in talent ontwikkelen. Bij kinderen en jongeren zouden we dat niet tolereren, maar bij volwassenen gebeurt het vaak zonder reactie.

Wat doe jij om autonomie te verkrijgen en welke kaders beknotten je? Laat het me weten.

Wat doe ik voor jou?